Inleiding
Deze blog is een vervolg op mijn vorige blog ‘Kennis is niet zo gewoon’. Naar aanleiding van ‘the science book’ van uitgever DK (Dorling Kindersley). In de eerste blog over kennis keek ik vooral naar 'het wonder' dat de mens tot kennisopbouw weet te komen. In deze blog plaats in kennis als kapitaal binnen de maatschappelijke en economische context.
(De citaten in Italics zijn op basis van the Science book en soms aangevuld uit Wikipedia)
Het langdurige rendement van kennis
De Britse marine officier en meteoroloog Robert Fitzroy (1805-1865) realiseerde zich dat weerpatronen zich herhaalden. Door metingen te verrichten was hij in staat een gefundeerde weersvoorspelling te doen. Hij vond daarmee het weerbericht uit, met het eerste officiële bericht in 1861. Omdat de kranten met het bericht ook nog gedrukt en verspreid moesten worden over Groot-Brittannië, moest zijn weerbericht 2 dagen vooruit voorspellen. Dat lukte in die tijd natuurlijk nog niet goed. Het gevolg was dat Fitzroy door het publiek geridiculiseerd werd, zijn weerbericht uit de krant verdween en hij in 1865 zelfmoord pleegde.
De Amerikaanse chemicus Charles Keeling (1928-2005) deed eind jaren 50 onderzoek naar de CO2 concentratie in de lucht en kwam tot de volgende ontdekkingen. De CO2 concentratie varieerde op drie manieren; 1 – lokaal is de concentratie ’s middags het laagst als planten het meest actief zijn, 2 – er is een jaarlijkse variatie omdat in het noordelijk halfrond er meer land is en dus meer planten zijn om de CO2 in de zomer af te breken, 3 – de concentratie steeg elk jaar onverbiddelijk. Keeling bracht ons hiermee op het spoor van ‘globalwarming’ door de verbranding van fossiele brandstoffen.
De Duitse wetenschapper Alexander von Humboldt (1769-1859) begon rond de eeuwwisseling van 1800 met een zeer breed onderzoek naar verschillende aspecten in de natuur, zoals planten, dieren, weer en aarde. Met alle data die hij verwerkte was hij feitelijk één van de eerste big-data analisten. Hij kwam tot de conclusie dat de aarde één groot samenwerkend systeem is, later ecologisch systeem genoemd.
De waarde van kennis kan soms lang op zich laten wachten, maar kan enorm groot zijn. Wie kijkt er nu niet dagelijks naar de weersvoorspellingen. De ontdekking van de stijging van CO2 concentraties in de atmosfeer en het zien van het aardse ecologische systeem en de vernielingen die wij daarin aanrichten blijken nu van levensbelang voor ons voortbestaan.
We hebben tijd nodig kennis werkelijk tot ons te laten doordringen, te begrijpen en om het daarna ook nog praktisch te gebruiken. De grote meerderheid moet de samenhang van de kennis begrijpen om daadwerkelijk ons gedrag aan te passen. Zo wordt plastic opruimen nu wereldwijd aangepakt omdat we begrijpen wat er aan de hand is. Nieuwe kennis moet gecombineerd worden met andere kennis, voor de reductie van CO2 zullen we bijvoorbeeld ook naar ons economische systeem moeten kijken. Soms hebben we eerst heel andere nieuwe kennis en uitvindingen nodig om onze nieuwe kennis goed te benutten, raketten en satellieten hebben bijvoorbeeld de weersvoorspellingen een boost gegeven.
Als eenmaal een grote meerderheid de nieuwe kennis begrijpt en om weet te zetten in nieuw gedrag en nieuwe ontwikkelingen, dan verandert nieuwe kennis onze maatschappij ineens fundamenteel.
Kennis laat welvaart groeien
De Belgische chemie professor Leo Baekeland (1863-1944) vond in 1907 de eerste plasticsoort uit, bakeliet. ‘Ik probeerde eerst iets te maken dat heel hard was, maar toen bedacht om iets te maken dat juist heel zacht was en dat in elke gewenste vorm gemodelleerd kon worden. Dit is hoe ik het eerste plastic uitvond.’
De Bitse mathematicus Alan Turing (1912-1954) kwam in 1939 met het concept van een programmeerbare machine. Het apparaat zou aanpasbaar moeten zijn voor vele taken, met als basis kenmerken: input , processing en output. Tegenwoordig noemen dat een computer.
Met nieuwe kennis zijn we in staat om nieuwe ‘dingen’ te maken, zoals plastic producten en computers, maar denk ook aan zadenproductie en medicijnen tegen virussen. Deze producten zetten we in om ons leven aangenamer en beter te maken. Kennis draagt dus bij aan onze welvaart (zie mijn blog over de 7 kapitalen van welvaart).
Bij kennis moet je ook denken aan politieke, sociologische, psychologische, pedagogische, etc. kennis. Ook deze wetenschappen zijn enorm belangrijk om een maatschappij verder vorm te geven en daarmee de welvaart te laten groeien.
Kennis als kapitaal van een beschaving
De opkomst van China en het tempo waarin het op dit moment zelf nieuwe technologische ontwikkelingen weet te introduceren verbaast veel mensen. Het nieuwe China dat enkele decennia geleden begon met het kopiëren van producten, bezit nu een enorm arbeidsvermogen aan goed opgeleide wetenschappers en ingenieurs die tot veel meer in staat zijn. China heeft de afgelopen decennia keihard gewerkt aan het opbouwen van kenniskapitaal onder zijn bevolking, o.a. door veel Chinese studenten in het buitenland te laten studeren. Daarnaast zijn buitenlandse bedrijven die in China willen produceren verplicht hun kennis te delen, niet leuk, wel slim.
De uitbreiding van kennis wordt mogelijk gemaakt door een beschaving als geheel. De mens ontwerpt binnen zijn beschaving een maatschappelijk systeem dat veiligheid biedt, gezamenlijke gedragsregels opstelt, groei van steden mogelijk maakt, voor scholing van haar bewoners zorgt en mogelijkheden voor economische bedrijvigheid creëert, etc.
Landen waarin een beperkte elite groep de maatschappelijke macht (bijvoorbeeld in een dictatuur) gebruikt om de bevolking te onderdrukken kennen geen opbouw en exploitatie van kennis. Ze onderdrukken feitelijk de meest aansprekende eigenschapen van de mens, zijn intelligentie en zijn ondernemingszin. Kennisopbouw en de exploitatie daarvan, die tot een toename van welvaart kunnen leiden, komen niet tot bloei. Het is bijzonder om te zien hoe een land als China in eerste instantie onder een grote mate van onderdrukking van de bevolking niet tot bloei kwam en hoe dat nu met meer vrijheid en kennisopbouw heel snel weet om te buigen.
Het belang van parate kennis
In 1915 kwam de Duitse astronoom en meteoroloog Alfred Wegener (1880-1930) met een theorie dat alle landmassa’s ook aan elkaar verbonden zijn geweest. Hij kwam tot deze theorie op basis van onderzoek naar landmassa’s die in elkaar grepen, gebergtes en afzettingen van glaciale periodes die overeenkwamen op de verschillende continenten. En doordat op ver verwijderde continenten organismen met dezelfde kenmerken gevonden worden. Pas in de jaren 50 werd zijn theorie ondersteund met nieuwe kennis en technieken op het gebied van aardmagnetisme en sonar. Hiermee waren betere metingen van de landmassa’s en de zeebodem mogelijk. In 1960 kwam Harry Hess met zijn theorie over tektonische platen en dat het spreiden van de oceaanbodem het mechanisme leverde voor hun beweging.
Kennis bestaat pas echt als het in de hoofden van de mensen zit, samen met oefening kunnen we het dan toepassen. Ik noem dit onze kenniswolk, hij is wat vaag als een wolk, hij hangt als het ware boven ons hoofd door de gesprekken die we met elkaar voeren en het ene moment stoppen we zelf wat kennis in de wolk en het andere moment halen we wat kennis uit de wolk.
Voor overheid en bedrijfsleven is het belangrijk om die kenniswolk zo actief en zo groot mogelijk te houden, dan kan de maatschappij en de economie blijven voortbestaan en zelfs groeien. Als het gebruik van onderwijs duurder wordt of als er minder in kennisopbouw geïnvesteerd wordt, dan is dat op de lange termijn een rem op de welvaartsopbouw. Daarom is het verstandig om onderwijs en kennisopbouw te beschouwen vanuit het belang dat je hecht aan een actieve maatschappij en economie. Te veel bezuinigen op onderwijs wordt pas op lange termijn zichtbaar, maar heeft dan al de welvaartsgroei van het land in gevaar gebracht.
Kruisbestuiving (door de eeuwen heen)
Kennis wordt opgebouwd op basis van ontdekkingen en inspanning van vele wetenschappers en onafhankelijke onderzoekers, uit heel veel verschillende vakgebieden. Daarbij zijn er onnoemelijk veel interacties en discussies tussen wetenschappers op Universiteiten, bijeenkomsten, discussiegroepen op het internet, etc. Deze smeltkroes van kennis en interacties zorgt ervoor dat nieuwe ideeën volwassen kunnen worden.
Het menselijk kenniskapitaal is daarmee een gezamenlijk bezit van de mensheid geworden, opgebouwd in eeuwen, door velen bijeengesprokkeld en samengevoegd met eerdere kennis. Het is tegenwoordig nauwelijks nog mogelijk een nieuw idee aan één persoon toe te schrijven. Toch doen we dat graag, we vinden competitie mooi en bovendien is het menselijk om een stuk waardering te willen krijgen voor je inspanningen.
Vastlegging van kennis
Rond 1810 kwam de Engelse wetenschapper John Dalton (1766-1844) met de theorie dat elk scheikundig element opgebouwd is uit verschillende atomen. Daarvoor dacht men dat er één kleinste deeltje was waaruit alle scheikundige elementen zijn opgebouwd. Dit idee startte de zoektocht naar de samenstelling van atomen en zelf nog kleinere elementen, die tot de dag van vandaag voort duurt.
Naast mondelinge overdracht van kennis, is het vastleggen van kennis ook van cruciaal belang. Het bevordert de verspreiding van kennis en zo ‘onthouden’ we wat we al wisten. In vroegere tijden hadden we daar boeken en bibliotheken voor, eerst vooral in het bezit van de kerk, later in het bezit van de overheid en de Universiteiten. In het digitale tijdperk zijn leggen we kennis vast in Google, Facebook, Wikipedia, Youtube, etc.
Veel van deze voorzieningen zijn in handen van economische bedrijven zijn. Het eigenaarschap en de toegang tot de kennis die de mensheid opbouwt in de digitale wereld komt zo in handen van bedrijven. Het kenniskapitaal dat de mensheid gezamenlijk en in eeuwen heeft opgebouwd zit daarmee achter een economisch slot. We betalen daarvoor met onze privacy, met verplicht reclame kijken en mogelijk straks met bitcoins. Deze methode van opslag en toegang zal een rem zijn op de welvaartsontwikkeling.
Overheden zouden, vanuit het maatschappelijke belang, maatregelen moeten nemen om ook in het digitale tijdperk kennis voor burgers beschikbaar te houden. De Wikipedia variant is een oplossing die zelfs onafhankelijk staat van overheden, het vertegenwoordigt daarmee de ultieme vrijheid van het individu om kennis op te doen. Dat gaat zo ver dat Wikipedia zelfs wel eens in conflict komt met landelijke overheden die hun mening over de ‘waarheid’ willen beschermen. Zie bijvoorbeeld een artikel uit 2012 in het NRC: https://www.nrc.nl/nieuws/2012/11/14/zo-neutraal-lijkt-wikipedia-niet-meer-1174966-a344865
Vrijheid van kennis opbouw
In een artikel van het parool uit 2016 wordt de economisering van de wetenschap bekritiseerd. Het artikel benoemd het gevaar van sturing (en dus financiering) van de wetenschap op basis van nut en noodzaak. Het economiseren van de wetenschap. De wetenschap krijgt dan een financiële bijdrage om onderzoek te doen op basis van de kennis en de behoefte van overheid en de bedrijven, op dat moment. Dat is fundamenteel fout, wetenschappers moeten ontdekken wat we nog niet weten, wat we zelfs nog niet kunnen bedenken, dat is hun unieke bijdrage aan de groei van een maatschappij.
Op dit moment (2019) wil de overheid een keuze maken om meer in technische studies te investeren. Ook daarin schuilt een gevaar. Zoals eerder in deze blog benoemd vindt er kruisbestuiving plaats van kennis, dat geldt ook over de verschillende wetenschappen heen. Zo wordt er steeds meer naar de natuur gekeken (Biomimicry) hoe planten en dieren problemen hebben opgelost, die oplossingen passen we weer toe in nieuwe technieken. In een wereld waarin de mensen zich steeds sneller moet aanpassen kijken we naar breinonderzoek om onszelf beter te begrijpen. In de dynamiek van globalisering, migratie en disruptieve innovatie hebben we baat bij kennis uit de antropologie om onze samenwerkingsverbanden opnieuw vorm te geven.
De vrijheid van kennisopbouw is de enigste manier om het onontdekte te ontdekken.
Verdeling van de winst uit kennis.
In 1642 construeerde de Italiaan Evangelista Torricelli de eerste barometer. In 1646 ontdekte de Franse wetenschapper Blaise Pascal dat de luchtdruk veranderde op basis van de hoogte, door 1000 meter een berg op te lopen. In 1735 kwam de Engelse fysicus George Hadley met een theorie over de werking van de passaatwinden. En zoals eerder gezegd kwam Robert Fitzroy in 1861 met de eerste officiële weersvoorspellingen.
Als student bouw je een studieschuld op, maar kun je hopelijk later een baan vinden om die schuld af te betalen. Als leraar leid je studenten op, maar verdien je gemiddeld minder dan in het bedrijfsleven. Als bakker zorg je ervoor dat de student, de leraar, de ondernemer en de minister kunnen eten en zo tijd hebben voor hun eigen werk. Als overheid heb je kosten aan onderwijsvoorzieningen, het verstrekken van leningen aan studenten en de salarissen van leraren. Als onderneming gebruik je kennis- en financieel kapitaal om een innovatief product te realiseren waar je winst op kan maken. Als grote multinational koop je innovatieve bedrijven of patenten en benut je deze om veel geld te verdienen.
Kennisopbouw is een gezamenlijke sociale, maatschappelijke en economische inspanningen. Kennis levert een belangrijke bijdrage aan onze gezamenlijke welvaart. Toch krijgen veel mensen die hieraan bijdragen maar weinig terug van hun inspanning terwijl anderen er juist veel aan weten te verdienen. Lever je een indirecte bijdrage of een bijdrage aan scholing dan wordt je lang zo goed niet beloond voor je inspanningen als iemand die in het economische verkeer met gebruik maakt van de aanwezige kennis om commerciële producten te verkopen. Hoe zou een eerlijke verdeling van kosten en baten er eigenlijk uit moeten zien?
De huidige oplossing is dat economische bedrijvigheid belast wordt. Er zijn bedrijven die daar netjes aan meewerken. Maar er is ook een sterke beweging, zeker van 'global multinationals', die om op alle mogelijke manieren proberen zo min mogelijk bij te dragen aan de maatschappij die hun eigen ontwikkeling mogelijk heeft gemaakt. Denk bv. aan de brievenbusfirma's. Is er een beter model te verzinnen?
Kennis verdient een onafhankelijke plek
We kijken naar kennisopbouw met een maatschappelijke bril, we willen het besturen. We kijken naar kennisopbouw met een economische bril, wat kost het en wat levert het op. Maar kennisopbouw wordt het best bestuurd door onze eigen ongebreidelde nieuwsgierigheid om dingen te begrijpen.
We willen graag alles meten en exact bepalen, maar de opbrengsten van kennisopbouw zijn op de zo lange termijn en zo breed inzetbaar, zijn we wel instaat om dat te meten. En als je het niet kan meten of je meet niet goed, besluit je dan om niet meer te investeren? Denk nog maar even aan de bloei die China nu doormaakt (bijvoorbeeld dit bedachten ze om bruggen te bouwen). Waarom baseren we onze investeringen dan niet op onze ervaring, investeren in kennisopbouw loont, punt.
Al enige jaren wordt in de maatschappelijke discussie over werkgelegenheid het credo ‘een leven lang leren’ gebruikt. Dat vinden we belangrijk omdat mensen dan langer economisch inzetbaar blijven in een wereld die continue en steeds sneller verandert. Dus moeten we investeren in kennisopbouw.
Er wordt gevraagd om meer politieke betrokkenheid en activiteit van burgers,als onderdeel van de participatiemaatschappij. Dat is nodig om omdat we zien dat de besturing van een land beter ingevuld kan worden samen met de bewoners. Dan moeten burgers wel de nodige kennis kunnen opbouwen.
We moeten onderwijs, kennisopbouw, zien als een enabler van maatschappij en economie en niet als een kostenpost. Vanuit die gedachte moeten we het gebruik en de financiering van onderwijs inrichten. En dat is niet gemakkelijk de kosten en baten zijn verdeeld over lange tijd en over veel deelnemers. Kennis moet hier een uitkomst beiden, zet knappe koppen bij elkaar om een nieuw model uit te denken. Want studenten met hoge studieschulden, kom op, dat kan echt niet.
Reactie schrijven